Jaskra pierwotna otwartego kąta (JPOK)
Jaskra pierwotna otwartego kąta (JPOK) jest najczęściej występującym typem jaskry w Polsce. Równocześnie jest to szczególnie niebezpieczny typ jaskry, ponieważ aż do późnych faz JPOK nie daje żadnych odczuwalnych objawów. Pacjenci, których dotyka ten typ jaskry, niekiedy przez kilkanaście lat nie zdają sobie sprawy, że systematycznie i nieodwracalnie niszczy ona nerw wzrokowy. Kiedy w przebiegu JPOK zmiany jaskrowe wreszcie się uwidaczniają, jest już za późno na skuteczne leczenie. Lekarzowi i pacjentowi pozostaje wtedy najczęściej już tylko podejmowanie wysiłków, żeby opóźnić jak najbardziej moment, w którym osoba chora oślepnie.
Jaskra pierwotna otwartego kąta to choroba obuoczna, chociaż rozwija się zwykle niesymetrycznie i prawie zawsze jedno oko jest znacznie bardziej uszkodzone niż drugie. Uszkodzeniu ulega nerw wzrokowy, w następstwie czego dochodzi do powstania ubytków w polu widzenia. W badaniu podstawowym pacjenta i w wywiadzie nie stwierdza się żadnych nieprawidłowości, które mogą być przyczyną rozwijającej się JPOK. Warunki wystąpienia JPOK:
- Wiek pacjenta powyżej 35 r.ż.
- Wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego powyżej 21 mm Hg (należy zaznaczyć, że u części pacjentów z jaskrą ciśnienie wewnątrzgałkowe nigdy nie przekracza 22 mm Hg i należy ich zaliczyć do grupy pacjentów z jaskrą normalnego ciśnienia)
- Otwarty kąt komory przedniej stwierdzony w badaniu gonioskopowym lub przy użyciu nowszej i dokładniejszej metody: tomografii laserowej przedniego odcinka oka, tzw. AS-OCT
- Specyficzne jaskrowe uszkodzenie nerwu wzrokowego uwidaczniane w następujących badaniach: HRT, GDx, GCL, OCT jaskrowe
- Jaskrowe ubytki w polu widzenia. Służy do tego badanie FDT lub standardowa perymetria statyczna SAP. Warto podkreślić, że jedynie dwa aparaty: HFA Humhprey (prod. niemieckiej firmy Zeiss) i Octopus (szwajcarskiej firmy Haag Streit) uzyskały rekomendację Europejskiego Towarzystwa Jaskrowego jako aparaty pozwalające uzyskać wiarygodne wyniki w standardowej perymetrii automatycznej.
Objawy choroby:
JPOK charakteryzuje podstępny początek, powolne postępowanie i brak dolegliwości bólowych. Mimo że jest to schorzenie obuoczne, zazwyczaj cechuje je asymetria. Ponieważ centralne widzenie pozostaje względnie prawidłowe aż do późnych stadiów choroby, najczęściej dochodzi do znacznej utraty widzenia zanim ubytki w polu widzenia zostaną zauważone przez osobę chorą.
W bardzo zaawansowanej fazie JPOK dochodzi zwykle do pogorszenia widzenia, bólu oka i jego zaczerwienienia.
Czynniki ryzyka rozwoju jaskry:
- Czynniki genetyczne – dziedziczenie jest wielogenowe. Występowanie jaskry u członków rodziny znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia tej choroby u pacjenta.
- Wiek – JPOK najczęściej rozwija się u osób starszych, rzadko przed 40 r.ż.
- Wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe – ze statystycznego punktu widzenia ciśnienie wewnątrzgałkowe wyższe niż 22 mm Hg jest uznawane jako nieprawidłowe, chociaż ciśnienia wyższe mogą występować również u zdrowych osób, u których nigdy nie rozwinie się jaskra. Istotne jest również, jakie wartości przyjmuje ciśnienie w ciągu doby – u zdrowej osoby wahania ciśnienia nie powinny przekraczać 4 mm Hg. Większe różnice między poszczególnymi pomiarami ciśnienia są podejrzane jaskrowo.
- W krótkowzroczności stwierdza się częstsze występowanie jaskry prawdopodobnie ze względu na gorsze ukrwienie nerwu wzrokowego w przebiegu krótkowzroczności i mniejszą tolerancję nerwu wzrokowego nawet na niewielki wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego. Istnieją również hipotezy, że częstsze występowanie jaskry u osób z krótkowzrocznością jest związane z większą wykrywalnością tej choroby w tej grupie osób, ze względu na częstsze poddawanie się okulistycznym badaniom kontrolnym przy okazji doboru okularów.
- Cukrzyca, przy czym nie wszystkie badania kliniczne potwierdzają zależność pomiędzy współwystępowaniem cukrzycy i jaskry. Możliwe, że zaburzenia mikrokrążenia występujące w przebiegu cukrzycy mogą upośledzać odżywianie nerwu wzrokowego.
- Choroby układu krążenia – jakkolwiek nie ma silnych dowodów na to, że miażdżyca tętnic lub choroba niedokrwienna serca ma wpływ na rozwój jaskry, to niektóre badania wskazują na niekorzystny wpływ podwyższonego poziomu cholesterolu na rozwój jaskry. Wydaje się, że układowe ciśnienie tętnicze krwi może sprzyjać rozwojowi tej choroby ze względu na słabsze ukrwienie nerwu wzrokowego.
- Rasa – częściej rozwija się u osób rasy czarnej i ma gorsze rokowanie niż u osób rasy białej.
- Inne naczyniowe czynniki ryzyka to: migreny obecnie i w przeszłości, zimne ręce i stopy, narażenie na przewlekły stres.
Etiologia jaskry:
Istnieją dwie główne teorie wyjaśniające mechanizm rozwoju jaskrowego uszkodzenia nerwu wzrokowego.
- Teoria uszkodzenia mechanicznego, według której długotrwałe wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe:
a) wywołując ucisk na włókna nerwowe na poziomie tarczy nerwu wzrokowego powoduje ich zanik
oraz
b) wywołując ucisk na drobne naczynia krwionośne powoduje ich zapadanie się i związane z tym niedokrwienie. - Teoria niedokrwienna, według której uszkodzenie jaskrowe spowodowane jest zaburzeniami ukrwienia i upośledzeniem mikrokrążenia w obrębie nerwu wzrokowego i siatkówki.
Rokowanie:
Większość prawidłowo leczonych pacjentów zachowuje użyteczną ostrość wzroku do końca życia. Jeśli JPOK zostanie wykryta we wczesnym stadium zaawansowania zmian, szanse na zatrzymanie choroby są duże. Dlatego tak ważne jest
- Regularne poddawanie się przesiewowym badaniom kontrolnym w kierunku jaskry u rodziny chorego oraz u osób z grup podwyższonego ryzyka.
- Niezwykle ważne jest – należy to podkreślać wciąż i wciąż – poddawanie się takim badaniom w dobrostanie, ponieważ kiedy jaskra JPOK daje objawy, jest już za późno na skuteczne leczenie.
- Niezależnie od tego regularnie badać się powinna każda, nawet nieodczuwająca objawów lub dolegliwości osoba w wieku 40+, nawet jeśli nie występują u niej inne czynniki ryzyka.
- Poza tym oczywiście każdy, u kogo stwierdza się jakikolwiek podejrzany objaw powinien zgłaszać się na kontrolę okulistyczną i wykonywać specjalistyczne badania w kierunku jaskry.
Dr n. med. Barbara Polaczek-Krupa, specjalista chorób oczu
Centrum Okulistyczne Jaskra, Warszawa
