TONOMETRIA
Od czego zależy poziom ciśnienia wewnątrzgałkowego?
Gałkę oczną wypełnia ciecz wodnista, zapewniająca prawidłowe napięcie gałki i odpowiednie uwodnienie rogówki i soczewki, co wpływa na ich przejrzystość i regularność krzywizny. Ciecz wodnista jest wydzielana przez wyrostki ciała rzęskowego w tylnej komorze oka, następnie przepływa przez otwór źreniczny do komory przedniej i poprzez beleczkowanie kąta przesączania oraz naczyniówkę i twardówkę, jest odprowadzana na zewnątrz gałki ocznej do żył nadtwardówkowych. Ciśnienie wewnątrzgałkowe zależy od równowagi między ilością produkowanej cieczy wodnistej a szybkością jej odpływu. Zaburzenie odprowadzania cieczy wodnistej poprzez konwencjonalną drogę odpływu przez beleczkowanie przyczynia się do zwiększenia ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Długotrwały wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego może stać się przyczyną uszkodzenia nerwu wzrokowego i rozwoju jaskry.
Znaczenie badania ciśnienia
Tonometria jest jednym z podstawowych badań w kierunku jaskry. Udowodniono, że najbardziej skuteczną metodą leczenia tej choroby jest obniżanie ciśnienia wewnątrzgałkowego, nawet jeśli jego wartość nie przekracza 21 mm Hg, tj. mieści się w granicach przyjmowanych za prawidłowe. Jego wartość musi być zawsze brana pod uwagę w diagnostyce jaskry oraz w ocenie stopnia jej zaawansowania.
W każdym typie jaskry ważne jest ustalenie wartości ciśnienia docelowego, czyli ciśnienia, przy którym choroba nie postępuje. Wartość ta jest różna dla każdego pacjenta. Teoretycznie prawidłowy wynik ciśnienia w oczach nie powinien więc uspokajać i zwalniać z konieczności wykonania dalszych szczegółowych badań, a tym bardziej leczenia.
Poziom ciśnienia wewnątrzgałkowego u chorego na jaskrę jest zależny od stopnia zaawansowania zmian w nerwie wzrokowym i w polu widzenia. Wpływ mają również inne czynniki, takie jak zaburzenia ukrwienia mózgu, nieprawidłowe ciśnienie tętnicze krwi, zaburzenia w układzie sercowo-naczyniowym, nawracające migreny obecnie i w przeszłości, marznące ręce i stopy oraz krótkowzroczność.
Metody pomiaru ciśnienia
Pomiary ciśnienia wewnątrzgałkowego wykonuje się już od przeszło 100 lat. W ciągu wieku doskonalono zarówno metody pomiarowe, jak i aparaty mierzące ciśnienie – tonometry.
Pierwszych pomiarów dokonał norweski okulista Hjalmar August Schiøtz w 1905 roku. Przy pomocy skonstruowanego przez siebie urządzenia wyposażonego w ciężarek naciskający rogówkę zmierzył poziom ciśnienia w oku określając stopień odkształcenia (wgłobienia) rogówki. Obarczona błędem pomiaru i bardzo uciążliwa dla pacjenta metoda impresyjna Schiøtza wciąż bywa stosowana w niektórych placówkach w Polsce, chociaż od dawna jest zastępowana przez bardziej nowoczesne techniki pomiarowe.
Współczesne metody pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego
Podstawową metodą pomiaru ciśnienia wewnątrzgałkowego stosowaną w diagnostyce jaskry jest tonometria aplanacyjna.
Tonometria aplanacyjna Goldmanna opiera się na regule Imberta i Ficka, zgodnie z którą ciśnienie wewnątrz kuli jest równe sile potrzebnej do jej spłaszczenia, podzielonej przez powierzchnię spłaszczenia. Badanie wykonywane w lampie szczelinowej jest nieprzyjemne, wymaga znieczulenia. Końcówka aparatu naciska na rogówkę spłaszczając ją i w ten sposób dokonując pomiaru.
Nowszą wersją aplanacji Goldmanna jest tonometria aplanacyjna elektroniczna „tonopen”. W porównaniu ze starszą metodą tonopen wywiera mniejszy nacisk na oko, pomiar jest obarczony mniejszym błędem, a ponadto końcówka tonopena stykająca się z powierzchnią oka ma osłonkę jednorazowego użytku zmienianą po każdym użyciu. Jego zaletą jest też możliwość wykonania pomiaru u osób z założonymi soczewkami kontaktowymi.
Tonometria konturowa Pascala różni się od techniki aplanacyjnej tym, że końcówka aparatu nie naciska na oko, a jedynie go dotyka. Wynik pomiaru jest niezależny od grubości rogówki, jednak nie uwzględnia jej sprężystości. Wartości uzyskane za pomocą tej metody są często wyższe niż wartości uzyskane innymi metodami.
Pneumotonometria jest często stosowaną metodą pomiaru ciśnienia między innymi ze względu na łatwość wykonania i bezkontaktowość pomiaru. Spłaszczenie rogówki w air puffie następuje na skutek podmuchu powietrza. Badanie jest bezdotykowe, ale nagły podmuch powietrza w oko może być nieprzyjemny. Nowoczesne air puffy pracują w technologii odpowiedzi rogówkowej (oznaczenie CR – corneal response), dzięki której wartości ciśnienia są korygowane nie tylko o parametry grubości, ale i sprężystości (sztywności) rogówki. Technologia odpowiedzi rogówkowej zapewnia najłagodniejszy możliwy podmuch powietrza.
Analiza wyniku
Średnia wartość ciśnienia wewnątrzgałkowego wynosi 16±3 mm Hg, przy czym ciśnienie w ciągu doby w naturalny sposób podlega niewielkim wahaniom. Jakkolwiek przyjmuje się, że 21 mm Hg stanowi górną granicę normy, a wyższe wartości są podejrzane jaskrowo, to jednak w niektórych przypadkach uszkodzenie jaskrowe pojawia się przy ciśnieniu pozostającym w granicach statystycznej normy (jaskra normalnego ciśnienia, JNC), z kolei w innych objawy jaskry nie występują nawet przy wartościach powyżej 21 mm Hg (nadciśnienie oczne, NO). Wiele czynników ma wpływ na wartość pomiaru i zawsze trzeba je uwzględnić oceniając ciśnienie wewnątrzgałkowe. Do najważniejszych należą:
- grubość rogówki w centrum (określana w badaniu pachymetrii,
a także
- zaburzenia filmu łzowego,
- zaburzenia powierzchni rogówki,
- zaburzenia w układzie naczyniowym oka,
- nieprawidłowe ustawienie oka,
- nadmierne napięcie mięśni oczu,
- brak współpracy pacjenta,
- nieprawidłowo wykonany pomiar przez lekarza.
Istotnych informacji na temat ciśnienia wewnątrzgałkowego może dostarczyć wykreślenie tak zwanej krzywej dobowej. Wymaga to wykonania 3-4 pomiarów w ciągu dnia (najlepiej, gdy badania są powtarzane także innego dnia). Krzywa dobowa dostarcza nie tylko informacji o wysokościach ciśnienia w różnych porach dnia, ale również o jego dobowych wahaniach. Różnice większe niż 4 mm Hg są podejrzane jaskrowo i świadczą o zwiększonym ryzyku wystąpienia jaskry i jej pogłębiania się.